تغییر کاربری اراضی از عوامل اصلی تخریب اکوسیستم‌های جنگلی و کاهش کیفیت خاک محسوب می‌شود. جنگل‌ها با ایجاد شرایط زیستی مناسب، نقش مهمی در پایداری محیط دارند، اما تبدیل آن‌ها به کاربری‌های دیگر، ساختار و عملکرد خاک را مختل می‌کند. بنابراین، این پژوهش با هدف بررسی اثر نوع کاربری و مدت‌زمان رهاسازی بر شاخص کیفیت خاک (SQI) و تحلیل الگوی مکانی آن با روش‌های پیشرفته کریجینگ در جنگل‌های زاگرس جنوبی (شهرستان دزپارت، استان خوزستان) انجام شد. برای این منظور، چهار تیپ اراضی شامل رهاسازی ۳، ۱۰ و ۲۵ ساله و جنگل شاهد انتخاب و در مجموع 96 نمونه خاک جمع آوری شد. شاخص کیفیت خاک (IQI) با استفاده از روش وزن‌دهی تجمعی محاسبه شد. سپس، برای تهیه نقشه‌های کیفیت خاک، مدل‌سازی واریوگرام و انتخاب بهترین مدل از نرم‌افزار GS+ استفاده شد. در ادامه، درون‌یابی داده‌ها با روش‌های مختلف کریجینگ (معمولی، عمومی و ساده) در محیط GIS انجام شد.نتایج نشان داد شاخص کیفیت خاک به‌طور معنی‌داری تحت تأثیر نوع کاربری قرار دارد (p < 0.05)، به‌طوری‌که بیشترین مقدار آن در جنگل طبیعی (006/0 ±63/0) و کمترین در تازه رهاسازی شده یا آیش زراعت (006/0 ±26/0) مشاهده شد. در میان مدل‌های واریوگرام، مدل خطی برای جنگل، نمایی برای رهاسازی‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت و مدل کروی برای آیش زراعت (رهاسازی 3 ساله) مناسب‌تر بودند. همچنین، در ارزیابی دقت درون‌یابی، کریجینگ ساده برای جنگل (0/97RMSE=) و رهاسازی بلندمدت (1/01RMSE=)، و کریجینگ معمولی برای رهاسازی کوتاه‌مدت(1/18RMSE=) و آیش زراعت (1/57RMSE=)بهترین عملکرد را داشتند. بطورکلی نتایج نشان داد که تغییر کاربری و مدت رهاسازی بر کیفیت خاک مؤثر است و با مدل‌سازی واریوگرام و کاربرد کریجینگ می‌توان الگوی مکانی شاخص کیفیت خاک را با دقت مناسبی تحلیل کرد. این یافته‌ها نشان می‌دهد که می‌توان از تکنیک‌های زمین‌آمار برای پایش و مدیریت اکوسیستم‌های جنگلی به خوبی بهره گرفت.
Heydari M, Attarroshan S. Geostatistical analysis of the effect of land use changes and abandonment on soil quality in the southern Zagros Forest ecosystem, Deh Sheikh watershed. Wetland Ecobiology 2025; 16 (4) : 2 URL: http://jweb.ahvaz.iau.ir/article-1-1071-fa.html
حیدری مهدی، عطارروشن سینا، پردل نرگس. تحلیل زمین آماری اثر تغییر کاربری اراضی و رهاسازی بر کیفیت خاک در اکوسیستم جنگلی زاگرس جنوبی، مطالعه موردی: حوزه آبخیز ده شیخ. اکوبیولوژی تالاب. 1403; 16 (4) :13-25
