تغییر کاربری اراضی از عوامل اصلی کاهش کیفیت خاک و تخریب اکوسیستم‌هاست. جنگل‌ها با ایجاد شرایط زیستی مناسب، نقش مهمی در پایداری محیط دارند، اما تبدیل آن‌ها به کاربری‌های دیگر، ساختار و عملکرد خاک را مختل می‌کند. بنابراین، این پژوهش با هدف بررسی اثر نوع کاربری و مدت‌زمان رهاسازی بر شاخص کیفیت خاک (SQI) و تحلیل الگوی مکانی آن با روش‌های پیشرفته کریجینگ در جنگل‌های زاگرس جنوبی انجام شد. این پژوهش در جنگل‌های زاگرس جنوبی (شهرستان دزپارت، استان خوزستان) انجام شد. برای این منظور، چهار تیپ جنگلی شامل اراضی با رهاسازی ۳، ۱۰ و ۲۵ ساله و جنگل‌های شاهد انتخاب و از مجموع ۹۶ پلات نمونه‌برداری خاک صورت گرفت. شاخص کیفیت خاک (IQI) با استفاده از روش وزن‌دهی تجمعی محاسبه شد. سپس، به‌منظور تحلیل مکانی و تهیه نقشه‌های کیفیت خاک، مدل‌سازی واریوگرام و انتخاب بهترین مدل با استفاده از نرم‌افزارGS+ انجام شد و در ادامه، درون‌یابی داده‌ها با روش‌های مختلف کریجینگ (معمولی، عمومی و ساده) در محیطGIS صورت گرفت.نتایج نشان داد شاخص کیفیت خاک به‌طور معنی‌داری تحت تأثیر نوع کاربری قرار دارد (p < 0.05)، به‌طوری‌که بیشترین مقدار آن در جنگل طبیعی (006/0 ±63/0) و کمترین در آیش زراعت (006/0 ±26/0) مشاهده شد. در میان مدل‌های واریوگرام، مدل خطی برای جنگل، نمایی برای رهاسازی‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت و مدل کروی برای آیش زراعت (رهاسازی 3 ساله) مناسب‌ترین بودند. همچنین، در ارزیابی دقت درون‌یابی، کریجینگ ساده برای جنگل (97/0RMSE=)و رهاسازی بلندمدت (01/1RMSE=)، و کریجینگ معمولی برای رهاسازی کوتاه‌مدت(18/1RMSE=)و آیش زراعت (57/1RMSE=)بهترین عملکرد را داشتند. بطورکلی نتایج نشان داد که تغییر کاربری و مدت رهاسازی بر کیفیت خاک مؤثر است و با مدل‌سازی واریوگرام و کاربرد کریجینگ می‌توان الگوی مکانی شاخص کیفیت خاک را با دقت مناسبی تحلیل کرد؛ این نتایج در پایش تغییرات خاک و برنامه‌ریزی احیای جنگل برای مدیران منابع طبیعی میتواند مفید باشد.
Heydari M, Attarroshan S. Assessing the Effects of Land Use Change and Abandonment Duration on the Soil Quality Index Using Geostatistical Approaches in the Southern Zagros Forests of the Deh-Shikh Watershed. Wetland Ecobiology 2025; 16 (4) : 2 URL: http://jweb.ahvaz.iau.ir/article-1-1071-fa.html
حیدری مهدی، عطارروشن سینا، پردل نرگس. تحلیل اثر تغییر کاربری اراضی و مدت‌زمان رهاسازی بر شاخص کیفیت خاک با رویکرد زمین‌آمار در جنگل‌های زاگرس جنوبی، حوزه آبخیز ده شیخ. اکوبیولوژی تالاب. 1403; 16 (4) :13-25
